Problemem wielu współczesnych rodziców jest kwestia opieki nad dzieckiem w wieku 0-3 lata. Po urlopie macierzyńskim mamy najczęściej chcą (albo muszą) wrócić do pracy. Pojawia się jednak pytanie, co z dzieckiem? Żłobek a może prywatna opiekunka? Pierwsze rozwiązanie jest chyba mało popularne, poza tym rodzice narzekają na brak miejsca w żłobkach. Z kolei drugie rozwiązanie wiąże się z większymi kosztami i popularnie zwanym „zatrudnieniem na czarno”, z uwagi na powinność opłacania składek do ZUS-u. Nie każdy jednak wie, że z dniem 1 października 2011 r. weszła w życie ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, która stwarza możliwość legalnego zatrudnienia opiekunki do dziecka, zwanej w ustawie (i powszechnie) nianią. Od kiedy jednak dziecko można „legalnie” powierzyć opiece niani? Od 20 tygodnia życia dziecka do ukończenia roku szkolnego, w którym dziecko ukończy 3 rok życia lub w przypadku gdy niemożliwe lub utrudnione jest objęcie dziecka wychowaniem przedszkolnym, gdy ukończy 4 rok życia.

Rozdział 6 ustawy zawiera regulacje dotyczące sprawowania opieki nad dzieckiem przez nianię. Według definicji nianią jest osoba fizyczna sprawująca opiekę nad dziećmi na podstawie umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zwanej dalej „umową uaktywniającą” (art. 50 ust. 1). Wynika z tego, iż nianią może być dowolna osoba fizyczna, czyli także babcia lub inna osoba z rodziny albo osoba obca, a także, że warunkiem koniecznym sprawowania opieki nad dzieckiem jest zawarcie umowy uaktywniającej, która powinna być zawarta w formie pisemnej, pomiędzy nianią a rodzicami albo rodzicem, który samotnie wychowuje dziecko. Ponadto umowa, zgodnie z art. 50 ust. 4 powinna zawierać co najmniej następujące elementy: strony umowy, cel i przedmiot umowy, czas i miejsce sprawowania opieki, liczbę dzieci powierzonych opiece, obowiązki niani,wysokość wynagrodzenia oraz sposób i termin jego wypłaty, czas, na jaki umowa została zawarta, warunki i sposób zmiany, a także rozwiązania umowy.

Sedno tej regulacji stanowią zapisy dotyczące opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz na ubezpieczenie zdrowotne za nianię. Ustawodawca rozdziela obowiązek opłacania składek w zależności od kwoty wynagrodzenia, jakie otrzymuje niania. I tak:

• od podstawy stanowiącej kwotę nie wyższą niż wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalonego zgodnie z przepisami o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, składki opłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych (art. 51 ust. 1 pkt 1), mówiąc prościej, przy minimalnym wynagrodzeniu za pracę składki płaci ZUS,
• od podstawy stanowiącej kwotę nadwyżki nad kwotą minimalnego wynagrodzenia, składki opłaca rodzic (płatnik składek; art. 51 ust. 1 pkt 2), co oznacza, że składki opłaca i ZUS i rodzic, np. w 2014 r. minimalne wynagrodzenie wyniosło 1680 zł, niania zarabia 2080 zł, od podstawy stanowiącej kwotę minimalnego wynagrodzenia (czyli 1680 zł) składki płaci ZUS, od podstawy stanowiącej kwotę 400 zł (czyli nadwyżkę od minimalnego wynagrodzenia) składki zapłaci rodzic.

Dodatkowo rodzic poniesie koszty opłacania za nianię składek na ubezpieczenie chorobowe, jeżeli niania przystąpi do niego dobrowolnie na swój wniosek.

Oprócz warunku minimalnego wynagrodzenia, opłacanie składek przez ZUS wymaga łącznego spełnienia innych przesłanek (art. 51 ust. 3):

• niania została zgłoszona przez rodzica do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego,
• rodzice albo rodzic samotnie wychowujący dziecko są zatrudnieni, świadczą usługi na podstawie umowy cywilnoprawnej stanowiącej tytuł do ubezpieczeń społecznych, prowadzą pozarolniczą działalność lub działalność rolniczą,
• dziecko nie jest umieszczone w żłobku, klubie dziecięcym oraz nie zostało objęte opieką sprawowaną przez dziennego opiekuna.

Należy również pamiętać, że ZUS nie opłaca składek, gdy (art. 51 ust. 5):

• rodzic dziecka korzysta z ulgi na podstawie umowy aktywizacyjnej, o której mowa w art. 61c ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w brzmieniu obowiązującym przed dniem 26 października 2007 r., z osobą bezrobotną w celu wykonywania pracy zarobkowej w gospodarstwie domowym lub
• umowa uaktywniająca została zawarta między nianią a osobami pełniącymi funkcję rodziny zastępczej zawodowej, lub
• rodzic dziecka podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1442).

O czym jeszcze powinni wiedzieć rodzice zatrudniający, albo chcący zatrudnić nianię:

• w przypadku utraty przez rodziców albo rodzica samotnie wychowującego dziecko zatrudnienia, zaprzestania świadczenia usług lub działalności, składki opłaca się przez okres 3 miesięcy od dnia zaistnienia tych przyczyn (art. 51 ust. 4),
• rodzic (płatnik składek) zobowiązany jest do niezwłocznego informowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o każdej zmianie mającej wpływ na opłacanie składek, w szczególności o rozwiązaniu lub wygaśnięciu umowy uaktywniającej (art. 52).

Więcej informacji na temat zatrudnienia niani można znaleźć na stronie ZUS-u pod adresem http://www.zus.pl/default.asp?p=1&id=3640